HANTİNQTON HƏYATDAN GETDİ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 30.12.08 | | 0 şərh »

Dünyaca məşhur və geniş mübahisələrə yol açmış «Sivilizasiyaların toqquşması» kitabının müəllifi Samuel Hantinqton 81 yaşında dünyasını dəyişib. Bu barədə onun 58 il çalışdığı və yalnız ötən il təqaüdə çıxdığı Harvard universiteti məlumat yayıb.
Son yarım əsrdə dünyanın ən nüfuzlu politoloqlarından biri olan Samuel Hantinqton 1927-ci il aprelin 18-də Nyu-Yorkda doğulmuş, Yel universitetini bitirdikdən və orduda xidmət etdikdən sonra Harvardda çoxillik müəllimlik fəaliyyətinə başlamışdı. 1957-ci ildə onun «Əsgər və dövlət: mülki-hərbi münasibətlərin nəzəriyyəsi və siyasəti» adlı ilk kitabı işıq üzü görmüş və müxtəlif rəylər doğurmuşdu. Hətta tənqidçilərindən biri baxışlarına görə onu Mussoliniyə bənzətmişdi. Bununla belə, Hantiqton özünün qeyri-standart və cəsarətli fikirlərini irəli sürməkdə davam etmiş, tədricən Amerika və dünya siyasətinə təsir göstərən bir mütəfəkkirə çevrilmişdi.
1964-cü ildə o, Zbiqnev Bzejinski ilə birlikdə yazdığı «Siyasi hakmiyyət: SSRİ-ABŞ» adlı kitabını çap etdirdi. Soyuq müharibənin mümkün gedişini və nəticələrini açıqlayan bu əsər onun iti zəkasının və güclü fəhminin təsdiqinə çevrildi. Təsadüfi deyil ki, çox keçmədən o, Ağ Evdə işə cəlb edildi: 1977-78-ci illərdə ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurasının koordinatoru və prezident Karterin müşaviri oldu.

1990-cı illərin ortalarına qədər Hantiqton daha çox akademik alim kimi tanınırdı. 1996-cı ildə «Sivilizasiyalıran toqquşması»nın nəşri ilə onun adı siyasi və elmi dairlərin hüdudlarını aşıb sözün həqiqi mənasında dillər əzbəri oldu. Qısa bir zamanda qırxa yaxın dilə tərcümə olunan bu kitabdakı fikir və proqnozlar dünyanın hər yerində müzakirə və mubahisə obyektinə çevrildi. Bu da səbəbsiz deyildi: Yer kürəsində baş verən hadisələr onun dediklərini sanki təsdiqləyirdi. Elə bil bütün proseslər Hantinqtonun ssenarisi əsasında gedirdi. Bü üzdən hətta siyasətlə o qədər maraqlanmayan insanlar belə onun fikirləri ilə tanşlığa can atırdı.
Doğrudur, onun dedikləri Edvard Səid kimi nüfuzlu müəlliflərin kəskin tənqidinə də məruz qalırdı. Həmin tənqidlərə cavab olaraq, Hantinqton «Islamica» dərgisinə verdiyi müsahibədə demişdi: «Mənim əsas ideyam öz qüvvəsini saxlayır; bu da ondan ibarətdir ki, mədəni kimliklər, ziddiyyətlər və oxşarlıqlar dövlətlər arasındakı münasibətlərdə nəinki rol oynayacaq, hətta başlıca rol oynayacaqdır».
Samuel Hantinqtonun ən mühüm tezisi budur ki, soyuq müharibə bitdikdən və ideoloji ziddiyyətlər aradan qalxdıqdan sonra sivilizasiyalararası fərqlər dünya siyasətinin həlledici amilinə çevrilir və yer kürəsindəki münaqişələrin kökündə dayanır. O, dünyada bir neçə iri sivilizasiyanın (qərb, islam, çin, yapon, hind, latın amerikası, pravoslav, afrika) mövcudluğunu önə çəkir və göstərirdi ki, bəşəriyyətin taleyi həmin sivilizasiyaların münasibətləri və toqquşması zəminində müəyyənləşəcək. Bu prosesdə o, ilk növbədə Çinin roluna diqqət ayırırdı və beynəlxalq münaqişələrin sxemini təxminən belə cızırdı:
«Çin özünə güvənərək, Cənubi Çin dənizini tam nəzarətə götürmək istəyəcək, amma Vyetnamın müqaviməti ilə qarşılışıcaq. ABŞ Vyetnamın köməyinə gələcək və Çinin zərbələrinə məruz qalacaq. Bunun nəticəsində müsəlman ölkələrində antiqərb əhval daha da güclənəcək, islamçılar ərəb ölkələrində nəzarəti ələ alacaq. Beləliklə, Qərb dövlətlərinin Rusiya, Qafqaz və Mərkəzi Asiyadakı neft qaynaqlarından asılılığı artacaq. Bu üzdən Qərb Rusiyanı öz tərəfinə çəkməli və onun cənubdakı neftlə zəngin müsəlman ölkələrinə nəzarət cəhdlərini dəstəkləməli olacaq. Yaponiya Çinlə yaxınlaşacaq, Rusiya isə Çinin uğurlarından narahat olub ona qarşı çıxacaq. Buna cavab olaraq, Çin Vladivostoku, Amur vadisini və Şərqi Sibirin ən mühüm bölgələrini işğal edəcək. NATO Rusiyanı öz sıralarına qəbul etməyə çalışıb onunla birlikdə Çinə qarşı hərbə başlayacaq. Qərb, Rusiya, Çin və Yaponiyanın müharibədə ciddi itikilərə məruz qalması Hindistanın xeyrinə işləyəcək…»
Belə bir qorxunc perspektiv kontekstində Hantiqton maraqlarından çıxış etdiyi Qərbə ciddi bir xəbərdarlıqda bulunurdu: «Qərb başa düşməlidir ki, məhz onun başqa sivilizasiyaların işlərinə müdaxiləsi müasir dünyada qeyri-sabitliyin ən təhlükəli mənbəyi olaraq qalır».
Hər halda ötən illərin təcrübəsi Hantinqtonun başqa bir məşhur politoloq, «Tarixin sonu» adlı əsərin müəllifi Frensis Fukuyama ilə müqayisədə daha haqlı olduğunu göstərdi: sosialist blokunun süqutundan sonra liberal demokratiyanın «zəfər yürüşü» yer üzünə arzulanan sakitliyi gətirə bilmədi…
Bəzi şərhçilər Hantinqtonun ölümünü rəmzi bir hadisə kimi dəyərləndirirlər: onlara görə, bu, ABŞ-ın dünyada təkbaşına hökmranlığının başa çatmasından xəbər verir…

______________

Samuel Hantinqtonun «İSLAM DÜNYASI VƏ QƏRB» adlı yazısını BURADAN oxuya bilərsiniz.


Davamı

NƏSİMİ DİVANININ YENİ NƏŞRİ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 11.12.08 | | 0 şərh »

Bu yaxınlarda Təbrizdəki «Əxtər» nəşriyyatı dahi şairimiz İmadəddin Nəsiminin türkcə divanının yeni nəşrini oxuculara təqdim edib. Divanın tərtibçisi təkcə Güneydə deyil, Quzey Azərbaycanda da yaxşı tanınan qocaman tədqiqatçı, «Qara məcmuə», Nəbati divanı (iki cilddə) və s. kimi qiymətli abidələrin mətnlərini çapa hazırlamış doktor Hüseyn Düzgündür. Divan üzərində üç ilə yaxın bir müddətdə zəhmət çəkmiş H.Düzgün əvvəlki nəşrlərdə mövcud olan çoxsaylı qüsurları aradan qaldıraraq, daha mükəmməl bir mətni oxucuların və tədqiqatçıların ixtiyarına vermişdir. Təsadüfi deyil ki, nəşrin işıq üzü görməsindən sonra keçən qısa müddət ərzində səslənmiş rəylərdə o, nəsimişünaslıqda yeni bir söz kimi dəyərləndirilir və sonrakı bütün çaplara əhəmiyyətli təsir göstərəcəyi vurğulanır.
Doğrudan da, 561 səhifəlik divana ötəri baxış belə tərtibçinin nəhəng bir işi həyata keçirdiyini söyləməyə əsas verir. Alim Nəsiminin ana dilindəki bütün irsini bir yerə toplayaraq, klassik janrlar üzrə qruplaşdırmış və 12 bölmədə yerləşdirmişdir:

1. Mənaqib – peyğəmbərə və imamlara həsr olunmuş şeirlər; 2. Əlifnamələr – hər beytində əlifbadakı bir hərfin mənasını açıqlayan şerilər; 3. Qəsidələr; 4. Qəzəllər; 5. Tərcibəndlər (irfani məzmunlu 4 şeir); 6. Məsnəvilər (irfani məzmunlu 3 məsnəvi); 7. Mürəbbelər (həzrət Əliyə həsr olunmuş 1 və irfani məzmunlu 1 mürəbbe); 8. Müstəzadlar (bu bölmədə 8 şeir verilmişdir ki, tətibçiyə görə, onlardan son 3-ü şübhəlidir və sonradan Nəsimi adına yazıldığı ehtimal olunur); 9. Müxəmməslər (2 şeir); 10. Tuyuqlar (irfani məzmunlu 280 tuyuq); 11. Müləmmələr (türk, ərəb və fars dillərində 7 şeir); 12. Nəzirələr və şübhəli şeirlər (bura şairin ölümündən sonra eyni təxəllüslə, yaxud onun əsərlərinə nəzirə kimi yazılaraq, Nəsimi adına çıxılan şeirlər daxil edilmişdir).
Bundan əlavə, kitabda ayrıca bir bölümdə Nəsimi şeirlərinə təzminlər və ona həsr olunmuş poetik nümunələr də yer almışdır.
Nəşrin qiymətli cəhətlərindən biri də onun geniş həcmli və dolğun müqəddimə ilə yanaşı, çeşidli indekslərə (Quran ayələri və hədislər, ayrı-ayrılıqda ərəb, fars və türk sözlərinin lüğəti, şəxs, kitab, yer, qəbilə adları, fəlsəfi, sufi və musiqi terminləri, kəşfül-əbyat və s.) təchiz olunmasıdır ki, bu da divan üzərində araşdırma aparanlara əvəzsiz töhfədir.

Hüseyn Düzgünün sözügedən nəşrə yazdığı müqəddimədən bir parçanı BURADAN oxuya bilərsiniz.


Davamı

ORXAN PAMUKUN DOSYESİ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 10.12.08 | | 0 şərh »

Bu məqalə bir neçə gün öncə “Bir xain necə yetişdirilir?” başlığı altında ünlü türk şairi və romançısı Atilla İlhanın (1925-2005) yazısı kimi elektron poçtuma daxil olub. Mənə maraqlı gəldiyindən göndərən şəxsdən yazının A.İlhana aidliyini təsdiqləyən mötəbər qaynağın olub-olmadığını soruşdum. O da mənə İnterneti göstərdi. Əslində mən ona müraciətdən öncə İnternetə baş vurmuşdum. Axtarışlarım bu yazının hələ xeyli əvvəldən bir sıra türk saytlarında, özü də məhz Atilla İlhanın yazısı olaraq, yayıldığını aydınlaşdırmağa imkan vermişdi. Bununla belə, bir-iki yerdə həmin məqalə araşdırmaçı-yazar Sərdar Quruya da aid edilirdi. Daha sonra eyni mətn Kanadada yaşayan və Türkiyə işlərini yaxşı bilən kifayət qədər ciddi bir tədqiqatçı tərəfindən yenə A.İlhanın yazısı olaraq yayıldı. Bu üzdən axtarışlarımı bir az da intensivləşdirdim və sonda yazının yuxarıda adı keçən Sərdar Quruya aid olduğu qənaətinə gəldim. (Bunun üçün, məsələn, bu ünvana baxmaq yetərlidir). Aydın oldu ki, yazı 2005-ci ildə, yəni Orxan Pamuk “Nobel” almazdan qabaq yazılıb, özü də iki variantda – geniş və müxtəsər variantlarda yayılıb. Yazının Atilla İlhana aid edilməsində, görünür, onun Orxan Pamuka heç də yaxşı oımayan münasibəti əsas rol oynayıb – A.İlhan O.Pamuku “əsərləri çox çap olunan, amma az oxunan yazıçı” adlandırır və onu, öz təbirincə desək, “komprador aydınlar” cərgəsinə aid edirdi.
Amma əsas məsələ yazının kimə aidliyində deyil – hər halda bu məqalə yazılıb və yayılıb. Məsələ heç yazının qəhrəmanı, Nobel mükafatı laureatı Orxan Pamukda da deyil. Başlıcası yazının mahiyyətidir, onun bir şəxsin nümunəsində açıqlamağa çalışdığı texnologiyadır. Həmin mahiyyətin və texnologiyanın bu gün də gözümüz önündə baş verənlərə, o sıradan, bizdə gedən dartışmalara dəxli olsun gərək...

♦ ♦ ♦
Kəşfiyyat dünyasında "yumurtadan quş çıxartmaq" kimi bir deyim vardır. Deyək ki, X ölkəsində 20 il bundan sonra həyata keçirmək istədiyiniz uzunmüddətli bir əməliyyat var. Həmin əməliyyat üçün sizə müxtəlif provakatorlar lazımdır və ən etibarlı provakator öz yetişdirdiyinizdir. Bu iş üçün istedadlı, amma gələcəyi parlaq olmayan zəif xarakterli bir "yumurta" tapılır.
Məsələn, bir gənc universitetdə seçilir və mərhələ-mərhələ əvvəlcə təhsildə vəzifə tutmaqla, daha sonra da mediada təbliğat və şirkət sponsorluqları ilə ölkədə sözü dinlənən bir professor halına gətirilir. Lazım gəldikdə, bütün araşdırma və kitabları da əlinə hazır olaraq verilir.
Ölkədəki insanlar bu adam tərəfindən yazılmış bildikləri möhtəşəm əsərləri oxuyar və ona olan hörmətləri artar. Beləcə, yumurta kürt mərhələsini bitirər və çatlayıb gözəl bir quş olma zamanı gələr.
Təyin olunan vaxtda bu professor media vasitəsilə dəhşətli dərəcədə radikal açıqlamalar verməyə başlar və bütün ölkəni qarışdırar. Eyni zamanda onun kimi yetişdirilən digər “yumurtalar” da başqa fəaliyyətlərə girişərlər.
Nə isə mövzu uzun, mənim yerim dar, amma maraqlananlara Şərq Blokunun çöküş dövrünə baxmağı məsləhət görürəm.
* * *
Bu əlaqəsiz mövzudan sonra gələk Orxan bəyə.
Fərid Orxan Pamuk bəyin (kimsənin bilməsini istəmədiyi əsil adı Fəriddir) əslində ölkəsinə bu qədər müxalif olmasına bir səbəb yoxdur. Çox kasıb və həyatını çətinliklər içində keçirmiş birisi olsaydı, bəlkə də anlayardım, amma Orxan Pamuk nəsillikcə aristokrat təbəqəsinə mənsubdur və bu gün tənqid etdiyi dövlətin çox çörəyini yemişdir.
Məsələn, babası Respublikanın ilk mühəndislərindəndir və xüsusilə Atatürk, İnönü dövrlərində qızğın dəmiryolu çəkilişlərində böyük tenderləri udub qısa zamanda varlanmışdır. Oğulları bu nəhəng sərvətin böyük bir qisimini sağa-sola xərcləsələr də, Orxan Pamukun zəngin həyat sürməsinə çatacaq qədər sərvət qalmışdır.
Yaxşı, “Orxan Pamukda olan bu sistem düşmənçiliyi haradan qaynaqlanır?” və “görəsən, "süni" bir düşmənçilik deyil ki?” – suallarına cavab axtaraq.
Orxan Pamukun həyatının ilk mərhələlərinə baxdığımız zaman böyük bir müvəffəqiyyətsizlik olduğunu görürük. 30 yaşına qədər iki məktəb dəyişmiş və yalnız əsgərliyini qısaltmaq üçün jurnalistika oxumuş bir insan. Əvvəl rəssam olmaq istədiyi halda, sonra yazıçılığa qurşanır. İllərlə evindəki otağına qapılaraq mükafatlar alan, amma kimsənin pul vermək istəmədiyi romanlar yazır. “Görünür, hər şey bura qədərmiş” – mərhələsinə gəldiyi anda sehrli bir çubuq dəymiş kimi Orxan Pamukun kitabları satılmağa və xaricdə tanınmağa başlayır.
Yaxşı, bu sehrli çubuq, görəsən, harada dəymiş ola bilər? Mənim qənaətimcə, bu çubuğun izini Amerikada axtarmaq lazımdır.
Amerikaya getməzdən əvvəl Orxan Pamuka dərin təsirləri aydın olan birindən bəhs etmək lazımdır. Bu adam Orxan Pamukun qardaşı Şövkət Pamukdur.
Şövkət Pamuk Orxan Pamukun ilk dövrlərinin əksinə olaraq, son dərəcə müvəffəqiyyətli bir insan. Amerikada Yel, Berkli kimi nüfuzlu universitetlərdə iqtisadiyyat oxuduqdan sonra Türkiyədə bir çox universitetdə dərs verən Şövkət Pamuk Osmanlı iqtisadiyyatı üzrə tanınmış bir mütəxəssisdir. Bir çox xarici universitetlərdə Osmanlı və Türkiyə iqtisadiyyatından dərs demişdir.
Bu universitetlərdən ən maraqlısı İsraildə olan Ben Qurion universitetidir. Bu universitet öz adını İsrailin ilk baş naziri, İsrailin qurucularından və hətta anarxist fəaliyyətləri üzündən Osmanlı tərəfindən Fələstindən qovulacaq qədər fanatik sionist olan David Ben Quriondan almışdır. Həmin universitetdə dərslərini MOSSAD-ın da maraqla izləyib hesabatlar hazırlatdığı bir "Orta Şərq araşdırmaları" bölməsi var. Hörmətli Şövkət Pamuk məhz belə nüfuzlu bir bölmədə (!!!) dərs verə biləcək qədər istedadlı bir iqtisadçımızdır.
Ben Qurion universitetinin başında 14 il Dünya Bankında işləmiş və buradakı uğurlarına görə Rotari və Lions klublarının “2000-ci ilin adamı” seçdiyi prof. Avişay Braverman dayanır. Belə uğurlu bir iqtisadçının idarə etdiyi universitetdə iqtisadiyyat dərsi verməyin əhəmiyyətini yəqin ki, anlayırsınız. Orxan Pamukun qardaşı Şövkət Pamuk bu qədər dəyərli bir müəllimimizdir.
Hə, gəlin biz Orxan Pamukun Amerika səfərinə dönək yenə.
1985-1988-ci illər arasında tam üç il Amerikada qaldı Orxan Pamuk. Bu dövrdə yorulmadan kitab yazmaqla yanaşı, çox əhəmiyyətli bir kursu da müvəffəqiyyətlə bitirdi. Bu kurs İova universiteti nəzdində təşkil olunan “International Writing Proqram” (IWP) adlı çox maraqlı bir kursdur. Kursun məqsədi dünyanın müxtəlif bölgələrindən gələn və müəyyən potensialı olan yazarların Amerika həyatını tanımaları və kitablarını yaza biləcəkləri gözəl bir mühitə qovuşmalarıdır. Bu "xeyirxah" proqram çərçivəsində hər il 20-yə qədər yazar Amerikanın qonağı olur.
Məhz bu kursdan sonra Orxan Pamukun həyatı dəyişdi. Yəni özü demişkən, "bir kursa getdi, həyatı dəyişdi". Həmin kursdan 2004-cü ildə məzun olan bir başqa türkün adı da Mahir Ağdaşdır – bu adı yadınızda saxlayın, çünki gələcəyi parlaqdır.
İnsan istər-istəməz düşünür: “Bu universitet bu qədər insanı çağırıb onları aylarla yedirib-içirmək və saxlamaq üçün pulu haradan tapır?”
Cavabı sadədir: yazarlar üçün bu təhsil proqramının baş sponsoru Amerika Xarici İşlər Nazirliyidir.
Orxan Pamukun şansı Amerikada bundan sonra son dərəcə artır. Diqqət etsək, Orxan Pamukun Amerikada çıxan kitablarının təqribən hamısının eyni nəşriyyatda çap olunduğunu görərik. Bu, “Random Haus” nəşriyyatıdır.
Nəşriyyatın sahibi isə dünyaca məşhur alman “Bertelsman” yayın şirkətidir. “Bertelsman”ın qurucusu, hazırda təqaüdçü həyatı sürən və dünyanın ən varlı adamlarından olan Reynhard Mohn da sehrli çubuq nümunələrindəndir. Cənab Mohn İkinci Dünya Müharibəsində general Rommelin Afrika korpus birliyində kiçik leytenant olaraq döyüşüb. Burada amerikalılara əsir düşərək Kanzasda bir əsir düşərgəsinə aparılıb. O zamana qədər kitablara maraq göstərməyən Mohn bir anda dönüb kitabsevər olub. Müharibədən sonra kommunizm təhlükəsi altındakı ölkəsinə qayıdan Mohn qəfildən bir nəşriyyat açaraq ilahi və dini kitablar nəşr etməyə başlayıb. “Bertelsman”ın qurulması beləcə sadə olub.
1991-ci ildə təqaüdə çıxarkən “Bertelsman” dünyanın ən böyük nəşriyyatlarından biri, özü də Qarun qədər varlı idi. Bu amerikalılar kiçik leytenant Mohna əsir düşərgəsində nə yedirtdilərsə, adam müvəffəqiyyətin sirrini tapdı bir anda. “Bertelsman”ın başqa bir maraqlı xüsusiyyəti 2001-ci ildə “Doğan Holdinq”lə musiqi bazarına yönəlik bir ortaqlığa getməsidir. Bu ortaqlığın bütün danışıqları şəxsən Aydın Doğanın qızı Xanzadə tərəfindən aparıldı. İndi Türkiyədə yayılan bir çox xarici musiqi albomları məhz bu ortaqlığın sayəsində Türkiyəyə çatır.
Görünür, bu böyük qrup Orxan Pamuku çox sevir ki, bütün kitablarını satılsa da, satılmasa da, israrla nəşr edir.
Orxan Pamukun ən böyük müvəffəqiyyətlərindən biri də dünyaca məşhur IMPAC Dublin mükafatını almasıdır. Bu mükafat sadə bir lövhədən ibarət deyil, təbii ki. Mükafatın münsiflər heyəti "Mənim Adım Qırmızı" kitabını elə bəyənmişdir ki, müəllifə hədiyyə olaraq, 115 min dollar vermişdir.
Yaxşı, bir türk yazıçısına onun bir çox həmkarlarının həyatları boyunca bir yerdə görə bilməyəcəyi məbləği verən təşkilatın arxasındakı güc kimdir?
Bu, mükafata adını verən IMPAC şirkətidir.
IMPAC bütün dünyada məşhur olan və idarəçilik üzrə məsləhətçi xidmətləri göstərən bir Amerika şirkətidir. İdarəçilik məsləhətləri adı altında gözəl kəşfiyyat xidmətləri göstərdiyi də məlumdur. Şirkətin başında duran Dr. Ceyms İrvin İrlandiyanı və kitabları çox sevdiyi üçün belə gözəl bir mükafat ortaya çıxarmışdır və hər il müvəffəqiyyətli bir yazara bu mükafat verilir.
Ədəbiyyatsevər dostumuz cənab Irvin çox da fəal birisidir. Amerikanın öncül Respublikaçılarındandır və Amerika ordusu ilə gözəl münsibətləri var. O qədər gözəl ki, Amerika Hərbi Akademiyası “Vest Poynt”dan üstün xidmət mükafatı almışdır.
Orxan Pamuka verilən mükafatın sponsoru cənab Ceyms Irvin "International Democratic Union" dərnəyinin də baş üzvü və mühasibidir. Bu dərnək dünya miqyasında sağ mərkəzçi partiyaları bir araya gətirmək üçün qurulmuşdur. Qurucuları arasında Ronald Reyqan, Marqaret Tetçer, ata Corc Buş, Helmut Kol və Jak Şirak kimi əhəmiyyətli adlar da vardır. Dərnəyin Türkiyədən də iki üzvü var. Bunlar Ana Vətən Partiyası və Doğru Yol Partiyasıdır. Dərnəyin hazırkı başçısı Avstraliyanın Amerikapərəst baş naziri Con Hovarddır.
Ceyms Irvin bundan əlavə Vaşinqtondakı "Center for Democracy" dərnəyinin də üzvüdür. Bütün dünyaya Amerika demokratiyasını gətirmək məqsədi daşıyan bu dərnəyin ən maraqlı siması hamımızın yaxşı tanıdığı Henri Kissincerdir. Kissincer deyildimi, o demokratiyanın necə gələcəyini hamınız təxmin edərsiniz hər halda.
Orxan Pamukun otuz yaşlarına qədər otağından çıxmayan biri olaraq çox böyük mərhələləri itirdiyi böyük bir həqiqətdir. Hazırda qazandığı şöhrətin və pulun kefini çəkməklə məşğuldur. Təqsim meydanına yaxın və möhtəşəm boğaz mənzərəli terras qatında yeni əsərləriylə məşğul olur. Divarlarında yapon ədəbiyyatına qədər təsnif edilmiş yüzlərlə kitab olan lüks mənzilini yalnız iş məqsədilə istifadə edir və bəzən də yaxın dostlarıyla yemək yeyir. Bu evə tez-tez gələn yaxın dostlardan biri də yəhudi əsilli Amerika jurnalisti Ceri Liber idi. Bu şəxsiyyəti yaddaşı güclü olanlar xatırlayacaqlar. Qurucusu olduğu insan haqları komitəsinin təmsilçisi kimi Türkiyədə insan haqlarının pozulmasına dair bir hesabat yazmışdı. Sonra bu hesabat kitab şəklinə də salındı. Həmin hesabatda türk ordusunun kürdləri kütləvi qırğına məruz qoyduğu iddia edilmiş və türk ordusuna açıqca "avaralar" deyə xitab olunmuşdu. Bu kitabı tərcümə edən Ərtoğrul Kürkçü və Aişə Nur Zarakoğlu haqqında iddia açılınca, Ceri Liber onlara dəstək vermək üçün dərhal Türkiyəyə gələrək, məhkəmələrə qatılmışdı.
Hər halda hörmətli Orxan Pamukun fikirlərinin formalaşmasında Ceri Liberlə xüsusi terras qatında yemək arxasında etdiyi söhbətlərin böyük təsiri olmuşdur…


Davamı

MÖVLANA QƏZƏLLƏRİ POLYAK DİLİNDƏ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 21.9.08 | | 0 şərh »

Krakovda ötən il 800 yaşı bütün dünyada təntənə ilə qeyd olunmuş dahi şair və mütəfəkkir Mövlana Cəlaləddin Ruminin (1207-1273) seçmə qəzəllərinin tərcüməsindən ibarət «Sözlərin keçidində» adlı kitab işıq üzü görmüşdür. Qəzəllərin polyak dilinə tərcüməçisi ixtisasca iranşünas olan 54 yaşlı Marek Smojinskidir.
Kitabda Mövlananın 32 qəzəli və mütərcimin geniş ön sözü (49 səhifəlik) yer almışdır. Ön sözdə Mövlananın həyatı və əsərləri barədə ətraflı məlumat verən M.Smojinski onun yaradıcılığında üç dini-ideoloji ənənənin – buddizm, zərdüştilik və islam – çulğaşdığını vurğulamışdır.
Kitaba əlavə olunmuş «Könüllər» adlı CD onun dəyərini daha da artırır. Həmin CD-yə M.Smojinskinin və Polşanın tanınmış opera müğənnisi Mariuş Koluçun ifasında Ruminin farsca beş, polyakca iki qəzəli yazılmışdır. Qəzəllərin oxunuşu tar, ney, rübab və s. musiqi alətlərinin çalğısı ilə müşayiət olunur.

Bundan başqa kitabda hər səkkiz səhifədən bir Mövlana beytlərini əks etdirən xəttatlıq nümunələri verilmişdir. Polşanın məşhur qrafika ustası Katajina Bruzda tərəfindən çəkilmiş səkkiz illüstrasiya isə kitaba xüsusi gözəllik bəxş edir. Yeri gəlmişkən, kitabın üz qabığı da həmin rəssam tərəfindən işlənmişdir.
Kitabın nəşrindən və satışa buraxılmasından keçən qısa müddət onun polyak oxucuları tərəfindən böyük maraqla qarşılandığını üzə çıxarmışdır. Marek Smojinski mətbuata verdiyi açıqlamada bu marağı Mövlana qəzəllərinin heyrətamiz ritmikliyi və ümumbəşəri ruhu ilə əlaqələndirmişdir.


Davamı

ƏLVİDA, RAYT!

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 21.9.08 | | 0 şərh »

Əfsanəvi «Pink Floyd» qrupunun banilərindən biri Riçard Rayt (Richard Wright) Britaniyada dünyasını dəyişib. Musiqiçinin mətbuat katibinin verdiyi məlumata görə, 65 yaşlı Rayt xərçənglə qısa mübarizədən sonra gözlərini əbədi olaraq yumub.
Xüsusi təqdimata ehtiyacı olmasa da, yada salaq ki, Riçard Rayt 1943-cü ilin iyulunda doğulmuş, Londonda politexnik kollecdə oxuyarkən, Rocer Uoters və Nik Meysonla tanış olmuş, onların «Siqma 6» adlı qrupuna qoşulmuşdu. Az sonra Sid Barret gəldi və 1965-ci ildə tarixin ən möhtəşəm rok qrupunun – «Pink Floyd»un tarixi başlandı. 1968-ci ildə Devid Gilmor «qızıl dördlüyü» tamamladı.
Rayt «Pink Floyd»un misilsiz melodikasının əsas yaradıcısı idi. Özü deyirdi ki, əvvəl melodiyanı tapır, sonra isə ona sözlər «oturdulur».

1980-ci ilin əvvəllərində Rayt qrupdan ayrılıb solo karyerasına başladı. Bir neçə albom buraxsa da, elə bir uğur qazanmadı – onun göbəyi «Pink Floyd»a kəsilmişdi. Onun qrupdan gedişini Uoterslə ixtilafı ilə əlaqələndirirdilər. Özü isə belə deyirdi: «Pink Floyd» daimi məhkəmə çəkişməsində olan nikah kimidir».
Hər halda 1987-ci ildə, artıq Uotersin gedişindən sonra o, qrupa qayıtdı. O zaman Uotersin kəskin etirazlarına baxmayaraq, Meyson və Gilmor hələ də «Pink Floyd» adı altında çıxış edirdilər.
Onlar bir də 2005-ci ildə klassik tərkibdə – dördlükdə toplaşıb yoxsulluqla mübarizəyə həsr olunmuş «Live 8» şousunda çıxış etdilər…
Riçard Rayt getdi və yeri boş qaldı. Devid Gilmor demişkən: «Heç kəs onu əvəz edə bilməz»…


Davamı

BLOQÇULUQ HƏM DƏ TƏHLÜKƏLİ İŞDİR

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 21.9.08 | | 0 şərh »

Bu yaxınlarda Mərakeşdə qəribə bir məhkəmə prosesi keçirilib: 29 yaşlı Məhəmməd ər-Raci öz bloqunda yazdığı sözlərə görə iki il həbs cəzasına məhkum olunub və 626 dollar cərimə edilib.
İttihama əsasən, bu gənc «Hespress» adlı saytdakı bloqunda Mərakeş kralı VI Məhəmmədi təhqir edib. O yazıb ki, kral mərakeşliləri ləyaqət hissindən məhrum varlıqlara çevirib və onları hökumətin verdiyi «tulapayı» yardımlar hesabına yaşamağa öyrəşdirib. Məsələn, hökumət vətəndaşlara taksi sürmək üçün lisenziya paylayır və bununla da onlarda işləmək, çalışmaq duyğusunu öldürür.
«Röyters» agentliyinin bildirdiyinə görə, ər-Racinin məhkəməsi cəmi 10 dəqiqə çəkib və müttəhimə özünü müdafiə üçün söz demək imkanı verilməyib.
Qeyd edək ki, kral ailəsinin şəninə toxunan sözlər yazmaq təkcə Mərakeşdə cinayət sayılmır. Məsələn, bir müddət əvvəl Tailandda hakim ailənin ləyaqətini aşağılayan məlumatlar yaymaq ittihamı ilə təqribən 400 (!) saytı bağlayıblar.

Rusiya tarixində bloqçu üzərində ilk məhkəmə prosesi isə bu ilin əvvəllərində olub: Sıktıvkarda tanınmış musiqiçi və bloqçu Savva Terentyevi jurnalist Boris Suranovun «Livejournal»dakı bloquna yazdığı şərhə görə (!) Rusiya Federasiyası Cinayət Məcəlləsinin 282-ci maddəsi (hər hansı sosial qrupu – indiki halda milisi – təhqir etmək, yaxud ona qarşı nifrət və düşmənçiliyə təhrik etmək) ilə ittiham ediblər. Bu hadisənin səsi hətta Rusiya Dövlət Dumasına da gedib çıxmışdı.
Məsələnin ciddiliyini Vaşinqton universitetinin əməkdaşları tərəfindən hazırlanmış «World Information Access» adlı məruzə daha aydın göstərir. Həmin məruzəyə əsasən, son beş ildə 64 bloqçu həbs edilmişdir. Onlardan 36-sı 2007-ci ildə tutulmuşdur ki, bu da 2006-cı ildəkindən 3 dəfə çoxdur.
Məruzə müəlliflərinin fikrincə, bloqçuların həbsinin çoxalması internet gündəliklərinin (bloqların) siyasi həyatda rolunun artması ilə əlaqədardır. Onlar qeyd edirlər ki, ən çox həbslər siyasi qeyri-müəyyənlik dövrlərinə, məsələn, seçkilərin, kütləvi etiraz aksiyalarının keçirildiyi dönəmlərə təsadüf edir.
Həbs olunmuş bloqçuların sayına görə Asiya və Yaxın Şərq ölkələri irəlidə gedir. Belə ki, 2007-ci ildə tutlan bloqçuların yarıdan çoxu Çin, Misir və İran vətəndaşlarıdır.
Bununla belə son illər ABŞ, Kanada, İngiltərə, Fransa kimi ölkələrdə də bloqçulaın həbsi halları baş vermişdir. Bloqçuların orta həbs müddəti 15 aydır. Bu sahədə rast gəlinmiş ən uzunmuddətli həbs cəzası isə 8 il olmuşdur.


Davamı

MƏŞHUR YAZIÇI ÖZÜNÜ ASIB

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 21.9.08 | | 0 şərh »

Tanınmış Amerika yazıçısı Devid Foster Uolles (David Foster Wallace) Kaliforniyadakı mənzilində özünü asıb. Axşam evə qayıdan həyat yoldaşı 46 yaşlı ərinin öldüyünün şahidi olub və bu barədə dərhal polisə xəbər verib. İntiharın səbəbi kimi Uollesin uzun illər əziyyət çəkdiyi depressiyanın son aylar daha da şiddətlənməsi göstərilir.
Uolles 1962-ci ildə Nyu-York ətrafında filosof ailəsində doğulmuşdur. Ədəbi karyerası son dərəcə uğurlu alınmışdır: 24 yaşında çap etdirdiyi “Sistemin süpürgəsi” ("The Broom of the System") romanı bütün ABŞ miqyasında böyük marağa səbəb olmuşdur. 1996-cı ildə işıq üzü görmüş “Sonsuz zarafat” ("Infinite Jest") romanı isə Uollesə beynəlxalq şöhrət gətirmiş və onu ABŞ-ın əsas ədəbi fiquruna çevirmişdir. Bu roman nüfuzlu “Taym” jurnalı tərəfindən “1923-2005-ci illərin 100 ən yaxşı ingilisdilli romanı” siyahısına daxil edilmişdir. Təqribən 1000 səhifəlik romanda hadisələr narkomaniyadan müalicə mərkəzində və elitar tennis məktəbində cərəyan edir.

Tənqidçilərin fikrincə, Uollesin əsərləri xüsusi ironiya və dərin psixologizmlə seçilir. Onun digər bir məşhur kitabı 1999-cu ildə çıxmış “İyrənc insanlarla qısa müsahibələr” (“Brief Interviews with Hideous Men”) adlı hekayələr toplusudur ki, hazırda onun əsasında Hollivudda film çəkilir.
Uolles ədəbi yaradıcılıqla yanaşı 2002-ci ildən bəri Kaliforniyadakı Pomona kollecində dərs deyirdi. Həmin kollecin kollektivi yazıçının ölüm xəbərini dərin üzüntü ilə qarşılayıb. Rektor Qari Keyts deyib: “O öz tələbələrinin dərindən qayğısını çəkirdi və bir çox gənc insanların həyatını dəyişdirmişdi. Bu, bizim üçün çox böyük itkidir”.
Qeyd edək ki, yazıçının ölümü onun əsərlərinə tələbatı da xeyli artırıb: bu günlər “Sonsuz zarafat” romanı 20 ən çox satılan kitab sırasında yer alıb.


Davamı

DÜNYADA ƏN UCUZ KOMPÜTERLƏR

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 21.9.08 | | 0 şərh »

Hindistan Cənub-şərqi Asiya və Amerikanın kütləvi texnoloji məhsullarına bir növ cavab olaraq, dünyada ən ucuz notbuk və stolüstü kompüterləri bazara buraxıb.
Hindlilərin istehsal etdiyi notbukun çəkisi 2.2 kiloqramdır, İntel prosessoru və Windows əməliyyat sistemi ilə dəstəklənir. Onun qiyməti 1500 hind rupisidir. Təklif olunan stolüstü kompüterlər isə 1200 rupiyədir, həmçinin İntel prosessoru və Windows əməliyyat sistemi ilə dəstəklənir.

Bu kompüterlərin istehsalçısı olan “Zenith Computers” şirkətindən bildiriblər ki, həmin məhsullar cari ilin sonuna qədər Hindistan və Çin bazarında kütləvi satışda olacaq.
Qeyd edək ki, hazırda 46 hind rupisi 1 ABŞ dollarına bərabər tutulur. Bu hesabla sözügedən notbukun qiyməti 32.6 dollar, stolüstü kompüterin qiyməti isə 26 dollardır!


Davamı

ŞƏHRİYARIN QIZI NARAHATDIR

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 18.9.08 | | 0 şərh »


Böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın dünyasını dəyişməsinin 20 illiyi tamam olur. Bəs özündən sonra zəngin ədəbi irs qoyub getmiş ustadın əlyazmaları harda və necə saxlanır?
Şairin vəfatının ildönümü ərəfəsində bu barədə açıqlama verən qızı Məryəm Behcət Təbrizi atasına məxsus əlyazmaların saxlanma şəraiti ilə bağlı narahatlığını ifadə edib.
Məryəm xanım deyib ki, ailə üzvləri indiyə qədər bir neçə dəfə Şəhriyarın əlyazmalarını toplamağa cəhd edib, lakin müəyyən səbəblərdən buna müvəffəq olmayıb. “Biz həmçinin dəfələrlə təklif etmişik ki, atamın əlyazmaları Milli Sənədlər İdarəsinə köçürülsün və orada daha yaxşı şəraitdə saxlansın” – deyə o, əlavə edib.

Qeyd edək ki, şairin əlyazma irsinin böyük bir qismi Şəhriyar Ədəbi Muzeyində saxlanmaqdadır. Bu muzey şairin vəfatından sonra Təbriz şəhər bələdiyyəsi tərəfindən Şəhriyarın yaşadığı evdə yaradılıb.
Məryəm xanım vurğulayıb ki, İranda müəllif hüquqları ilə bağlı qanunvericiliyə əsasən, yazıçının ölümündən sonra 30 il müddətində onun əlyazmalarının saxlanması ailəsinin öhdəsinə düşür. “Amma biz Şəhriyar Ədəbi Muzeyinin açılışı zamanı əmanət olaraq verdiyimiz əlyazmaları hələ də geri ala bilməmişik” – deyə şairin qızı gileylənib.
Məryəm Behcət Təbrizi həmçinin dövlətin dəstəyi ilə Şəhriyar əlyazmalarının toplanması, tədqiqi və nəşri üzrə ayrıca fondun yaradılması təklifini irəli sürüb. O bildirib ki, Şəhriyarın əlyazmaları içərisində, eləcə də onun dostları və qohumlarında indiyə qədər çap olunmamış əsərləri var, buna görə də şairin əlyazmaları bir yerə toplanmalı və mövcud nəşrlərlə tutuşdurulmalıdır.


Davamı

“QIZIL ALMA” FESTİVALI BAŞA ÇATDI

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 1.9.08 | | 0 şərh »


Güney Azərbaycan şairlərinin iştirak etdiyi “Qızıl Alma” sərbəst şeir festivalının nəticələri bəlli olub. Aylardan bəri davam edən bu müsabiqəyə yüzlərlə şair öz əsərlərini təqdim edib. Münsiflər heyəti göndərilən yazıları öncədən elan edilmiş prinsiplər əsasında araşdıraraq, ilk beş yeri tutan müəlliflərin adlarını açıqlayıb. Bunlar aşağıdakılardır:
1. Səid Muğanlı;
2. Ziba Kərbasi;
3. Elvar Qulivənd;
4. Duman Ərdəm;
5. Türkan Urmulu.

Qeyd edək ki, festival gedişində onun təşkilatçısı “İmlər” saytına müəyyən texniki problemlər yaradılsa da, bu, müsabiqənin uğurla başa çatmasına mane ola bilməyib.
Yaxın gələcəkdə isə həmin sayt tərəfindən “Qızıl Almaçılar”adlı şeir toplusu nəşr ediləcək. Topluda festivalın adı çəkilmiş qalibləri ilə yanaşı, Heydər Bayat, Məlihə Əzizpur, Rəsul Yunan, Arəş Sai, Elyad Musəvi, Aydın Araz, Bulud Xəzəroğlu, Əli Cavadpur, Alma Muğanlı, Məhəmməd Səfəri, Qiyam İslami, Mina Fərəhmənd, Türkeş Əfşar, Məhəmməd Sübhdil, Aydın Rövşən, Ruqəyyə Vəidi, Xosrov Sülhkonəndə, Məsud Haray, Lida Əhmədi kimi şairlərin müsabiqəyə təqdim olunmuş şeirləri yer alacaq.


Davamı

“DƏRDİM MƏNƏ DƏRMAN İMİŞ…”

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 30.7.08 | | 0 şərh »

Bir müddət əvvəl üzvü olduğum və özümə yeni dostlar tapdığım “Bloqcataloq”da növbəti gəzişməmdə maraqlı bir bloqa rast gəldim. “Sufi Saja” adlı bu bloq insanın iç dünyasına, mənəvi-ruhani yüksəlişinə dair dəyərli materiallarla zəngindir və mən ona baş çəkməyi bu sətirləri oxuyan hər kəsə tövsiyə edirəm. Amma orada mənim diqqətimi xüsusi olaraq çəkən “Dərd” başlığı ilə verilmiş bir şeir oldu. Az qala unutmuş olduğum bir mətnlə - böyük türk sufi şairi Niyazi Misrinin (1618-1693) ölməz misraları ilə yenidən qarşılaşdım. Oxudum, bir də oxudum. Bir daha Əhməd Yəsəvidən, Şəms Təbrizidən, Mövlanadan, Nəsimidən, Yunus Əmrədən… gələn ruhu-düşüncəni türkcədə “əlçatmaz sadəlik”lə (səhlül-mümtəne) ifadə edən sətirlərin mənasına daldım. Və şeirin sözügedən bloqda verilmiş mətnindəki əyər-əskikləri islah edib Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdırmaqla, dəyərli istifadəçilərimə təqdim etmək istəyindən vaz keçə bilmədim. Buyurun, siz də oxuyun:

Dərman arardım dərdimə, dərdim mənə dərman imiş,
Bürhan sorardım əslimə, əslim mənə bürhan imiş.

Sağı solu gözlər idim, dost üzünü görsəm deyə,
Mən taşrada arar idim, ol can içində can imiş.

Öylə sanırdım ayrıyam, dost qayrıdır, mən qayrıyam.
Məndən görüb eşidəni, bildim ki, ol canan imiş.

Sövmü səlatü Həcc ilə sanma bitər, zahid, işin
İnsani-kamil olmağa lazım olan irfan imiş.

Hardan gəlir yolun sənin, ya harda varır mənzilin?!
Hardan gəlib getdiyini anlamayan heyvan imiş.

Mürşid gərəkdir bildirə, Haqqı sənə həqqül-yəqin,
Mürşidi olmayanların bildikləri güman imiş.

Hər mürşidə dil vermə kim, yolunu sarpa uğradar,
Mürşidi kamil olanın qayət yolu asan imiş.

Anla həmən bir sözdürür, yoxuş deyildir, düzdürür,
Aləm hamı bir üzdürür, görən onu heyran imiş.

Eşit Niyazinin sözün, gizləməz əsla Haqq üzün,
Haqdan əyan bir nəsnə yox, gözsüzlərə pünhan imiş.

____________

Bürhan – dəlil, sübut
Dost – burada: yar, sevgili, yəni Tanrı
Taşra – dışarı, bayır
Qayrı – qeyri, başqa
Sövm – oruc
Səlat - namaz
Həqqül-yəqin – yəqin bilik, gerçək bilik
Sarpa uğratmaq – sapdırmaq, azdırmaq



Davamı

“OK” SÖZÜ NECƏ YARANIB?

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 30.7.08 | | 0 şərh »

Təsdiq mənasında işlənən “OK” (o-key) sözü demək olar, beynəlxalq bir kəlməyə çevrilmişdir. Bu işdə, əlbəttə, kompüterin rolu böyük olmuşdur: hər gün bilgisayarda, Allah bilir, neçə dəfə “OK” düyməsini basmalı oluruq. Hələ onu canlı danışıqda, müxtəlif filmlərdə eşitdiyimiz halları demirəm. Və bu sözün çox maraqlı bir yaranma tarixçəsi var:
ABŞ-dakı anbarların birində savadsız bir anbardar varmış. Müdiriyyətin tapşırığına əsasən, o hər gün anbardakı malları yoxlamalı və onların sayı düz olduğu təqdirdə kisələrin üzərinə “All Correct” (“ol kərekt”, yəni “hamısı düzdür”) sözlərini yazmalı idi. Bəzi hərfləri tanıyan anbardar ingilis sözlərinin yazılış və tələffüzündəki fərqlərdən xəbərsiz şəkildə kisələrin üzərinə O.K. yazmağa başlayır.

Anbar müdiri bunun nə demək olduğunu soruşanda isə, “ol kərekt” ifadəsini qısaca, yəni baş hərflərilə yazdığını bildirir. Müdir buna xeyli gülsə də, tapıntı xoşuna gəlir və “OK”-dən istifadə anbarda qayda kimi qəbul olunur. Daha sonra bu söz digər anbarlardakı malların üzərində peyda olur. Tədricən həmin savadsız anbardarın “kəşfi” başqa sahələrə də keçir və get-gedə ümumişlək bir sözə çevrilir.

Davamı

11 YAŞINDA… 6 KİTAB MÜƏLLİFİ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 30.7.08 | | 0 şərh »

Hindistanda yaşayan 11 yaşlı uşaq qeyri-adi istedadı ilə dünyaya səs salıb. Əsil dahi sayıla biləcək bu uşaq riyaziyyata dair 6 kitab yazıb. Bu üzdən ərazisinə və əhalisinin sayına görə Hindistanın dördüncü ştatı sayılan Andra Pradeşin bu balaca sakininin adı Ginnesin rekordlar kitabına düşüb.
Fenomenal yaddaşı olan həmin uşaq müxtəlif adları yadında saxlamaq qabiliyyəti ilə də insanları heyran qoyur.

Valideynlərinin dediyinə görə, doqquz yaşında ikən onda riyaziyyata xüsusi maraq oyanıb və o öz səylərini ilk növbədə mürəkkəb riyazi məsələlərin sadə həllini tapmaq istiqamətində cəmləşdirib. Yazdığı altı kitab da məhz bu axtarışların nəticəsi olraq meydana gəlib.

Davamı

YE, YAT, DANIŞ…

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 30.7.08 | | 0 şərh »

Rusiya alimləri insanla bağlı araşdırmalarının nəticəsi olaraq, maraqlı statistik rəqəmlər açıqlayıblar. Orta insan ömrünü 70 il götürən tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, insan bunun 13 ilini danışır, 6 ilini yeyir, 23 ilini isə yatır. Hər bir insan ömrü boyu orta hesabla yüz tonlarla qida qəbul edir. Çəkisi 75-80 kiloqram olan adam həyatı ərzində bundan 1250-1335 dəfə artıq yemək yeyir.

İnsan bir gündə 1000 litr hava tənəffüs edir və ürəyi dəqiqədə 80-100 dəfə vurur. Bu hesabla insanın ürəyi ömrü boyunca 2 milyard 58 milyon dəfə dayanmadan döyünür. Bir ildə isə insan ürəyi bütövlükdə 100 min dəfə vurur.
Yer kürəsindəki insanların 99.9 %-də genetik oxşarlıq mövcuddur. İnsan və şimpanze genlərinin 98.5 %-i eynidir.
Və… dünya əhalisinin 50 %-i ömrü boyu telefondan istifadə etməyib. İstifadəçiləri durmadan artan kompüterə gəldikdə isə, məlum olub ki, dünyada hər 5 saniyədən bir hansısa kompüterə virus düşür…


Davamı

İNTERNETDƏ NEÇƏ SAYT VAR?

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 30.7.08 | | 0 şərh »

İnternetdəki vebsaytların sayı artıq 1 trilyonu keçib! Bu rəqəmi dünyanın ən böyük axtarış sistemi olan Google özünün məlumatlar bazasına əsasən açıqlayıb.
Qeyd edək ki, Google İnternetdəki vebsaytların sayını ilk dəfə 1998-ci ildə hesablayıb. O zaman saytların ümumi sayı 26 milyondan çox olmayıb. 2000-ci ildə isə bu rəqəm... 1 milyarda çatıb.

O da vurğulanmalıdır ki, göstərilən rəqəm yalnız müxtəlif vebsaytların ünvanlarını əks etdirir. İnternetdəki bütün səhifələrin sayı isə o qədər çoxdur ki, onların dəqiq miqdarını hesablamaq asanlıqla mümkün olmur.
Google onu da bildirib ki, saytların sayının bu cür sıçrayışlı artımı onların siyahılaşdırılması və rütbəsinin müəyyən edilməsi üçün tələb olunan vaxtı da xeyli artırmışdır. Bu şirkətin mütəxəssisləri yaxın gələcəkdə vebsaytların sayının yenidən inanılmaz dərəcədə artacağını da proqnozlaşdırmışlar.


Davamı

İYULUN ƏN NİSGİLLİ GÜNÜ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 12.7.08 | | 2 şərh »

yaxud

DÖRD İL ƏVVƏL VƏ İNDİ

Bu gün oxudum ki, ölkə prezidenti akademik Heydər Hüseynovun 100 illik yubileyinin qeyd olunması ilə bağlı sərəncam imzalayıb. Yenə də Məmməd – görkəmli Azərbaycan jurnalisti Məmməd Nazimoğlu yadıma düşdü. Ona görə "yenə də" deyirəm ki, Məmmədin ölüm xəbəri yayılandan bəri gündə neçə dəfə onu xatırlayır, hansısa işi mexaniki icra edə-edə ürəyimdə onunla söhbətləşirəm. Düzünü deyim, həmin xəbər mənim üçün gözlənilməz olmadı. Nə qədər sarsıdıcı və üzücü olsa da. Görünür, bu bizim xəstə cəmiyyətimizdə artıq bu kimi insanlara yer olmamasının təsiridir. Ölüm də təbii qarşılanır. Nə qədər dəhşətli olsa da. Bir müddət əvvəl dəyərli islamşünas alim Abutalıb Məmmədovun ölüm xəbəri də mənim üçün beləcə gözlənilməz olmamışdı…

Axırıncı dəfə zəng edib: "Məsiağa, farsca kondinsionerə nə deyirlər?" soruşmuşdu. Sözü deməmişdən, zarafatla: "Nədir, indi də fars dili öyrənirsən? Onda vay bizim halımıza!" – söyləmişdim. "Yox, bir yazıda işlətmək istəyirəm". "Çıxanda xəbər elə". "Mütləq". "Səhhətin necədir?" "Belə, babatam. Görüşərik".
Sonradan bilindi ki, babat-zad deyilmiş. Türkiyəyə getdi, ordan qayıdıb doğma kəndinə üz tutdu. Kənddə olanda iki dəfə telefonu götürüb zəng etmək istədim ona. Nəsə, ürək eləmədim. Dedim, şəhərə gəlib həmişəki kimi özü zəng edər. Amma zəng etmədi Məmməd. Zəng çaldı… Bütöv bir nəsil, bütöv bir pleyada üçün. Bir dəfə söhbət əsnasında demişdi: "Cavanlıqda əmin idim ki, dostlarımdan ən azı üçü – Ramiz Əsgər, İlham Abbasov, bir də sən akademik olacaqsınız. Niyə belə oldu?" "Nə bilim, ay Məmməd, ayrı zəmanə gəldi…" – söyləmişdim. Beləcə Məmməd hamımızın ağrısını içində daşıyırdı. Bu yükə ürək-ciyərmi dözərdi?! Sabirin ciyəri yadınızdamı?..
Hə, prezidentin sərəncamını oxuyanda Nizami Muzeyində işlədiyim vaxtlar Məmmədi rəhmətlik Heydər Hüseynovun qızı Sara xanımla tanış etməyimi və az sonra onun "525"-də çap etdirdiyi yazını xatırladım. Yadımdadır, hər adamla ünsiyyəti alınmayan, min cür simalar və simasızlar görmüş Sara xanım Məmmədlə söhbətdən sonra mənə: "Ваш друг очень хороший, очень добрый человек …" – söyləmişdi, mən də qürurlu təbəssümlə başımı tərpətmişdim…
Arxivimdə bir qədər eşələnib həmin yazını tapdım. Əvvəldən axıra tanış yazıya göz gəzdirdim. Eh, Məmməd, bu başlığı, bu sonluğu sən hardan tapmışdın?..

İYULUN ƏN NİSGİLLİ GÜNÜ

Məmməd Nazimoğlu,
Söz Azadlığını Müdafiə Fondunun eksperti

Ötən çərşənbə – iyulun 14-ü mənim üçün bir qədər müdhiş, bir qədər iztirablı, bütövlükdə nisgilli bir gün oldu. Ertədən qoltuğumda papka gözəl Bakı şəhərinin əlim çatan muzeylərini, kitabxanalarını gəzdim, tanış tarixçilərlə zəngləşdim, jurnalist təşkilatlarında oldum. Ki, bəlkə Həsən bəy Zərdabinin dəfn mərasimi zamanı onu son mənzilə yola salan izdihamın təsadüfənmi, ya necəsə Bakı güləfringilərindən birindən lentə alınmış fotosunu tapa biləm. Axtara-axtara düz gəlib çıxdım Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin elmi işlər üzrə direktor müavini, hələ tələbəlik illərində çox savadlı və istedadlı bir insan kimi tanıdığım şərqşünas-tədqiqatçı Məsiağa Məhəmmədinin iş otağına. Həsən bəyin həyat yoldaşı Hənifə xanımla birgə şəklini Məsiağa bəy muzeyin fondundan tapıb verdi. Amma dəfn mərasimindən olan unikal fotonu tapmaq müşkülə düşdü. Birdən Məsiağa bəyin yadına nə düşdüsə, otağı ilə üzbəüz otaqda əyləşən Sara xanımı içəri dəvət elədi və əsgər kimi farağat durub onu təqdim elədi. Sözün düzü, mən özümü itirdim – Sara xanımın yox, onun atası Heydər Hüseynovun adının qarşısında. 1908-ci ildə İrəvanda anadan olmuş, 1950-ci il avqustun 15-də canını dövrün repressiyalarından qurtarmaq üçün intihar etmiş Heydər Hüseynov mənim üçün mifikləşmiş obrazdır və nədənsə, onu həmşə əsatir qəhrəmanlarına bənzətmişəm. Sara xanım onun yeganə yadigarıdır və 46 ildir Nizami Muzeyində çalışır. Bu biqorafik detalları sadəcə, bəzi məlumatsızlıqları, yaxud unutqanlıqları aradan qaldırmaq üçün yazıram. Onsuz da neçə illərdir Sara xanımı itirib-axtaran yoxdur və o, elmi dünyagörüşü hesabına Hacı Zeynalabdin Tağıyevin qızı Sara xanımın taleyini yaşamasa da, mənəvi və psixoloji sarsıntıları daha dərindən yaşayıb: hər halda filosof qızı ilə mesenat qızı arasında təfəkkür fərqləri olmamış deyil. Sara xanımın taleyi və yaşantıları başqa bir söhbətin mövzusu olduğundan məni dəhşətə salan, sarsıdan ayrı olayı diqqətə gətirmək istəyirəm.
Məsiağa Məhəmmədi Sara xanıma gəlişimin məqsədini söylədi. Filosof qızının gözlərinə işıq gəldi: "Oy, atamın kitabında o şəkil var, 553-cü səhifədə". Durub öz otağına keçdi. Qalın bir kitabı çox ustufca gətirib stolun üstünə qoydu. Gözüm kitabı o saat aldı: Heydər Hüseynovun "İz istorii obşestvennoy i filosofskoy mısli v Azerbaydjane XIX veka" əsəri idi. Kitabı götürmək istədim. Sara xanım onu geri çəkdi: "İnciməyin, siz Allah, verə bilmərəm. Amma şəkli göstərə bilərəm". 1907-ci ildə çəkilmiş həmin foto kitabın 553-cü səhifəsində idi – Sara xanım düz buyurmuşdu. Həsən bəy Zərdabinin dəfni Bakıda ən izdihamlı dəfn mərasimi olub. Sonralar bu cür insan seli Üzeyir Hacıbəyovun və Səməd Vurğunun vəfatı zamanı müşahidə edilib. Qərəz, söz sözü çəkməsin deyə, mətləbə qayıdaq. Sara xanım atasının kitabını vərəqlədikcə, səhifələrin çoxuna karandaşla qoyulmuş "dərkənar"lar diqqətimi çəkdi. "Bu nə qeydlərdi belə?" – Sara xanımdan soruşdum. Sara xanım titrədi, başını qaldırıb Məsiağa bəyə baxdı. İzahı da o verdi: "Bunlar bir nəfərin qeydləridir. Heydər Hüseynovu millətçilikdə, pantürkizmdə suçlayır. Məhz bu qeydlərə görə Heydər Hüseynovu ittiham edirdilər. O, hadisələrin necə nəticələnəcəyini bilirdi. Ona görə də intihar etdi…" Nə illah elədiksə, Sara xanım həmin adamın adını demədi: "Sonra reaksiya olar" – deyib söhbəti dəyişdi.
… Və mən qeyri-adi bir şeyə toxunurmuş kimi, əlimi kitabın üstünə qoydum. Sara xanım bir söz demədi. Bir söz demədi və bu hal mənə çox xoş gəldi. Sandım ki, tariximizin çox laübali bir kəsiminə baş vurmaq təminatı qazandım. Amma, görünür, bu, özüm-özümə aşıladığım mənəvi təminat idi. Çünki çox xahiş etsəm də, Sara xanım fotonun surətini çıxartmaq üçün kitabı yarımca saatlığa da olsa, vermədi: hətta Məsiağa bəyin israrlı xahişlərinə baxmayaraq.
Ayrılanda soruşdu: "Siz Allah, incimədiniz ki?" Dedim, nə danışırsınız, Sara xanım, mən də belə edərdim.
Qapıdan çıxanda Sara xanıma verdiyim cavabı özüm üçün suala çevirdim: görəsən, doğrudanmı belə edərdim? Görəsən, atam Nazim kişini millətçilikdə suçlayıb intihara məcbur etsəydilər və mən də tək-tənha, sayılıb-seçilmədən dünyanın bir küncündə qalsaydım, dözə bilərdimmi? "Torqovı" ilə addımladıqca bu sualın təsiri altında özümü çiynində dünyanın neçə batman yükü olan adam sanırdım. Atlant göy qübbəsinin altına çiynini verəndə ağırlıqdan dizəcən torpağa girmişdi. Bizim faciələrimizin ağırlığı göy qübbəsinin ağırlığından qat-qat çoxdur və bəlkə bu səbəbdən çiynini həmin ağırlığın altına verməyə bir azəri türkü tapılmır. Ki, bu ağırlığın altında dizinəcən yox, bütünlüklə batmaqdan qorxmasın. Sən, enlikürək, dizində təpər oğlan, nə vaxt doğulacaqsan axı?
… Bu da Azərbaycanda Amerikanın ilk dostu olan Elmar Abbasov. Çoxdandı görüşmədiyimizdən çeçenlər kimi çiyin-çiyinə vururuq. Elmar bəy də tanınmış adamın oğludur – məşhur təyyarəçi Məzahir Abbasov onun atasıdır. Hamı kimi Elmar da problemlidi, məhkəmə işi var. Deyir ki, qəribədi, köhnə qanunlara görə alacağım var, təzə qanunlar isə verəcəyim olduğunu iddia edir.
… Və mövzunu lapdan dəyişib deyir: "Axşam tez yatma. İmkan varsa, uşaqları da başına yığ, gecə saat birdə RTR-dən əntiqə veriliş gedəcək. Kursk döyüşünə həsr olunub. Təzə versiyalar var… Mütləq bax ha…"
"Mütləq baxacam" deyirəm. Amma yalan danışıram: başqasının tarixini nə qədər oxumaq olar? Onun-bunun keçmişinə nə qədər baxmaq olar?
… Və çox köhnə, bir vaxtlar pantürkist şairə ünvanlanmış mənzum sualı ideoloji futlyardan çıxarıb milli müstəviyə salıram: bəs mənim ölkəmin varlığı hanı?
… 1950-ci il iyulun 14-də Filarmoniyada Heydər Hüseynovun "İz istorii obşestvennoy i filosofskoy mısli v Azerbaydjane XIX veka" kitabının müzakirəsi keçirilib. O yığıncaqda Heydər Hüseynovu az qala xalq düşməni elan ediblər. Bu, onun "vətəndaş qətli" idi.
İş elə gətirmişdi ki, mən Sara xanımla məhz həmin gün görüşmüşdüm.
… Və o günün nisgilini birgə yaşayası olmuşduq.

525-ci qəzet, 17 iyul, 2004-cü il, şənbə


Davamı

TOĞRUL BƏYİN MƏQBƏRƏSİ YENİDƏN QURULUR

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 16.6.08 | | 0 şərh »

On dörd illik fasilədən sonra Tehranın hakimiyyət orqanları, nəhayət, böyük Səlcuq sultanı Toğrul bəyin (990-1063) şəhərin cənubunda yerləşən və "Toğrul bürcü" adı ilə məşhur olan məqbərəsi ətrafında yenidənqurma və abadlıq işlərinə başlamağa qərar vermişdir. Yayılan məlumatlara görə, təqribən iki hektar ərazini əhatə edəcək abadlıq işləri abidənin tarixi simasını saxlamaq şərtilə məqbərə ətrafında mədəniyyət evi, kitabxana, muzey, restoran və s. obyektlərin inşasını nəzərdə tutur. Bununla da "Toğrul bürcü"nə turistlərin cəlb edilməsi planlaşdırılır.
Toğrul bəyin məqbərəsi Reydəki İbn Babuyə qəbristanlığının şərq hissəsində, hələ Səlcuqlar dönəmindən "Toğrul bağı" adlanan bir bağın ortasında yerləşir. Məqbərənin hündürlüyü təqribən 20 metrdir.

Bəzi mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, bu tikilinin "dişləri" (çıxıntıları) saat əqrəblərinə bənzəyir və onların üzərində Günəş şüalarının əksi əsasında vaxtı müəyyənləşdirmək mümkündür.
Məqbərənin kimə mənsubluğu ətrafında müəyyən mübahisələr olsa da, əksəriyyət onun məhz Səlcuq imperiyasının qurucusu Toğrul bəyin türbəsi olduğunu qəbul edir. Belə ki, mötəbər orta əsr qaynağı "Mücməl ət-təvarix" əsərində də yazılır: "Sultan Toğrul bəy Reydə vəfat etdi və türbəsi indi də orada durur".
Toğrul bəyin məqbərəsi ilk dəfə XIX yüzillikdə Qacar hökmdarı Nasirəddin şahın göstərişi ilə bərpa olunmuşdur. Bu zaman məqbərənin qapısı üstünə mərmər lövhə qoyulmuş, əslində abidə məhv olmaq təhlukəsindən xilas edilmişdir. Bununla belə həmin bərpa işləri zamanı məqbərə üzərindəki qədim naxışlar və kufi yazılar sıradan çıxmışdır.


Davamı

MƏŞHUR QƏZƏLXAN VƏFAT EDİB

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 16.6.08 | | 0 şərh »

Güney Azərbaycanda xalq arasında tanınan və sevilən qəzəl şairi Vəcihulla Ramazani 76 yaşında Ənzəli şəhərində dünyasını dəyişib. Bu barədə xəbər verən informasiya agentlikləri onun türkcə şeirləri sayəsində Türkiyədə və Azərbaycan Respublikasında da şöhrət qazandığını vurğulayırlar. Zəngin ədəbi irsi olsa da, şairin indiyədək "Vəcihin qəzəlləri" və "Sahil görsənir" adlı cəmi iki kitabı nəşr edilib.

Vəcihulla Ramazani 1932-ci ildə Xalxalda anadan olmuş, lakin uşaq yaşlarından Ənzəliyə köçərək bütün ömrünü əsasən bu şəhərdə keçirmişdir. Güclü poetik ilhama malik olan şair öz əsərlərini türkcə (Azərbaycanca) və farsca yazmışdır. O, bir çox böyük şairlərlə, o cümlədən, Məhəmmədhüseyn Şəhriyarla yaxın münasibətlərdə olmuşdur. Akademik təhsili olmasa da, V.Ramazani sosiologiya, psixologiya və tarix sahəsində geniş biliklərə malik idi.
Şairin cənazəsi yaşadığı Ənzəli şəhərində torpağa tapşırılıb.


Davamı

OVUCDA DƏYİRMAN DAŞI

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 10.6.08 | | 0 şərh »

yaxud

"KULTAZ"IN "TƏNQİD HƏFTƏSİ"NƏ SÖZARDI

İşim elədir ki, vaxtaşırı cürbəcür elmi konfransların, şuraların, seminarların, dissertasiya müdafiələrinin iştirakçısına çevrilirəm. Bu yığıncaqlarda istər-istəməz məruzəçi, ekspert, opponent, iddiaçı qismində çıxış edən müxtəlif rütbəli (akademikdən tutmuş elmlər namizədinədək) alimlərin fikirlərini, təhlil və qiymətləndirmələrini dinləməli oluram. Həmin nitqlərdə, bir qayda olaraq, əsas mətləbdən qaçılması, ucundan tutulub ucuzluğa gedilməsi sayəsində məsələnin məğzinin, klassiklər demiş, "pərdə arxasında qalması", nə qədər paradoksal görünsə də, çox vaxt düzgün aparılan təhlildən adekvat olmayan nəticə çıxarlması… doğrusu, adamı yorur və bıkdırır. Üstəlik, bu tipli çıxışlara yalançı pafos və saxta bəlağət qarışanda, təmiz dilxor olursan və barmağının işarəsi ilə sədrdən icazə alıb siqaret çəkmək üçün bayıra çıxmaqdan özgə yolun qalmır.

Amma iş bununla bitmir. Az qala elə gün olmur ki, mətbəə qoxusu üstündən çəkilməmiş bərli-bəzəkli monoqrafiyaları, nəzm və nəsr kitablarını, çox vaxt müəlliflərin hesabına buraxılan "pullu" elmi məcmuələri, konfrans materialları və tezislərdən ibarət qalın-nazik topluları sənə təqdim etməsinlər. Onları vərəqləyib məzmununa varınca, yenə ovqatın təlx olur, bezirsən. Bu hələ harasıdır? Evə gəlirsən. Televiziya kanallarında az-çox ciddi bir veriliş tapıb yerini rahatlayırsan. Dəxli yoxdur, mövzu siyasətdir, yoxsa iqtisadiyat, yainki mədəniyyət. Fərqi yoxdur, çıxışçı partiya sədridir, deputatdır, politoloqdur, iqtisadçıdır, yaxud ədib. Ümumi mənzərə eynidir. Qəzetlərə, saytlara üz tumalı olursan. "Yenə həmin dalğa, həmin koordinat".
Bütün bu acı təəssüratın sonucunda vaxtaşırı dahi Mövlananın "Fihi ma-fih" əsərindən hardasa iyirmi il əvvəl oxuduğum və yaddaşıma həmişəlik həkk olunmuş bir hekayəti xatırlamalı oluram: "Padşahın bir oğlu varmış. Ondan dövlət başçısı çıxmayacağını anlayıb onu münəccimlərə və rəmmallara verir ki, barı bu sahələrdə bir şey öyrənib uğur qazansın. Bir müddət keçəndən sonra ustadlar padşaha məlumat verirlər ki, bildiklərinin hamısını oğluna öyrədiblər, indi o kamil bir rəmmaldır. Padşah bu məlumatın düzgünlüyünə əmin olmaq üçün oğlunu imtahan etmək qərarına gəlir. Barmağındakı üzüyü çıxarıb ovcunda gizlədir və müəllimlərinin yanında oğlunu çağıraraq soruşur: "Oğlum, de görüm, ovcumdakı nədir?" Oğlan bütün biliklərini işə salıb beyninə güc verir və deyir: "Sənin ovcundakı yumru bir şeydir". Padşah sevincək: "Düzdür, sonra?" – söyləyir. Oğlan bir qədər duruxub: "Rəngi də sarıdır, ortası deşikdir, özü də mədəndən çıxarılır" – deyir. Padşah dözməyib qışqırır: "Bütün əlamətləri düz dedin, tez ol, söylə, ovcumdakı nədir?" Oğlan qayıdır ki: "Dəyirman daşı!" Padşah heyrət qarışıq təəssüflə əlini dizinə çırpır: "Sən ağlı heyran qoyan bu qədər dəqiq əlamətlər dedin, bəs necə bilmədin ki, dəyirman daşı ovuca sığmaz?!"
Sonuncu dəfə mən bu hekayəti dəyərli tənqidçi və tərcüməçi Cavanşir Yusiflinin "Ədəbi prosesin dolanbacları və ya heç nədən hay-küy" və "Azərbaycan ədəbiyyatında nə baş verir?" başlıqlı məqalələrinə reaksiyaları görəndə, eləcə də hörmətli kultaz.com saytının "Tənqid həftəsi" çərçivəsində verilən yazılar və şərhlərlə tanış olanda xatırladım. Və bu dəfə sizlərə də danışmaq istədim…



Davamı

"BOYKOT" SÖZÜ VƏ BOYKOT ÖZÜ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 9.6.08 | | 0 şərh »

Hər seçki öncəsi siyasətçilərin çıxış və bəyanatlarında, kütləvi informasiya vasitələrində işlənmə tezliyi artan sözlərdən biri də "boykot" kəlməsi olur. Amma çoxları yəqin ki, bu sözün mənşəyini, daha dəqiq desək, bir ingilis zabitinin familiyasından götürüldüyünü və beynəlxalq terminə çevrilməsinin tarixçəsini bilmirlər.
1832-ci ildə anadan olmuş Çarlz Boykot ingilis ordusunda xidmətə girmiş və mayor rütbəsinə qədər yüksəlmişdi. Hələ kapitan olarkən ona tapşırıq verilir ki, İrlandiyadakı bir ərazidən yığılan kənd təsərrüfatı məhsullarından dövlətə çatacaq payın alınmasını təmin etsin. Həmin ərazi ingilis ordusunun köməyilə ələ keçirilmişdi və ordunun mülkiyyəti sayılırdı.

İrland kəndliləri isə ingilis hökumətinə pay verməyi qeyri-qanuni bir iş hesab edirdilər, ona görə qərara aldılar ki, heç bir zorakılığa əl atmadan kapitan Boykota tam etinasızlıq göstərsinlər, onu saya salmasınlar və hətta onunla bir kəlmə belə danışmasınlar.
Kəndlilərin bu təşəbbüsü səmərəli oldu, yəni Boykot ona verilmiş tapşırığı yerinə yetirə bilmədi. O vaxtdan Boykotun familiyası ümumi ismə çevrildi və "boykot" sözü beynəlxalq istilah kimi "zorakılığa əl atmadan təzyiq, sıxışdırma, saymazlıq" anlamında dünya xalqlarının dillərinə daxil oldu.


Davamı

BƏŞƏRİYYƏT BİR DİLDƏ DANIŞACAQ?

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 4.6.08 | | 0 şərh »

Bir çox dilçilərin dediyinə görə, dünyada baş verən proseslər nəticəsində elə bir gün gəlib çatacaq ki, bütün bəşəriyyət vahid dildə danışacaq. Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, ötən bir neçə min il ərzində dünyadakı dil və ləhcələrin sayı kəskin surətdə azalıb və cari yüzillikdə biz xeyli dilin sıradan çıxmasının şahidi olacağıq. Dilçi alimlərin hesablamalarına əsasən, on min il əvvəl Yer kürəsində təqribən 1 milyon nəfər yaşayırdı və onlar 10-15 min dildə danışırdı. Hazırda bu dillərdən yalnız 6-7 mini qalmışdır. Dilçilərin ən nikbin proqnozlarına görə, yaxın bir əsr ərzində mövcud dillərin ən azı dörddə üçü sıradan çıxacaqdır. Bəziləri isə həmin dövrdə dünya dillərinin 90%-nin yox olacağını söyləyirlər. Sıradan çıxmaq təhlükəsi real olan dillər ilk növbədə Afrika, Asiya və Avstraliyadakı milli azlıqların və tayfaların dilləridir.

Dilçilərin fikrincə, müstəmləkəçilik də dillərin məhv olmasına ciddi təsir göstərmişdir. Məsələn, 500 il əvvəl ispaniyalılar Amerika qitəsinə daxil olanda bu qitədə təqribən 2200 dil vardı. Halbuki indi bu dillərin sayı 600-dən azdır və dilçilərin rəyinə görə, bir neçə nəsildən sonra onların 250-si də sıradan çıxacaq. Eləcə də Avstraliyada mövcud olan 200 müxtəlif dildən 135-i məhv olmaq təhlükəsi qarşısındadır.
Alyaska Universitetinin professoru Maykl Kraus apardığı araşdırmalardan sonra bu nəticəyə gəlmişdir ki, dünya dilləri atlasında qeyd olunan dillərdən 300-dən 600-ə qədəri öz varlığını qoruya bilər, qalanları isə məhvə məhkumdur.


Davamı

"ÖLÜM ƏDƏBİYYATI"

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 4.6.08 | | 0 şərh »

"Sən dodaqlarını tərpədərək bu sözləri deyirsən, ancaq mən onları beynimdən keçirirəm və bu dəm sənin səsin bir az mənim səsimə oxşayır"

Keçmiş zamanlarda, necə deyərlər, "ölüm ədəbiyyatı" da mövcud olmuşdur. Bu ədəbiyyat ölmək "sənətini" öyrədən dərslikləri ehtiva edirdi. Belə ki, o vaxtlar ciddi tərzdə o biri dünyada lazım olacaq davranış formalarını öyrədən müxtəlif kitablar yaranırdı. Qəbir daşlarında azacıq da olsun boş yer qalmazdı: bu daşların üstündəki yazılar bir növ keçmişdə ölənin gələcəkdə ölənə yetirdiyi salam idi…

Bir neçə il öncə Daniel Port adlı bir şəxs epitafiyalardan (qəbirüstü yazılardan) ibarət antologiya çap etdirib. Həmin kitabda epitafiyalar latın dilində və fransızcaya ritmik tərcümədə verilib. Bu mətnlərdən belə bir qənaət hasil olur ki, qəbirüstü yazılar əslində insanın özünü unudulmaqdan sığortalamaq cəhdi idi: "Sən dodaqlarını tərpədərək bu sözləri deyirsən, ancaq mən onları beynimdən keçirirəm və bu dəm sənin səsin bir az mənim səsimə oxşayır". Bu sözlər Müqəddəs Avqustinin qəbri üstündə yazılmışdı.
Epitafiyalar daha çox yoldan ötüb keçənlər üçün yazılırdı, onlar həm də bir tarix, ənənə və fəlsəfə dərsliyi rolunu oynayırdı. Onlardan birində deyildiyi kimi: "Ey xoşbəxtlər, kefiniz istəyən qədər yaşayın! Amma yadınızda saxlayın ki, gec-tez bizimlə görüşəcəksiniz…"


Davamı