TOĞRUL BƏYİN MƏQBƏRƏSİ YENİDƏN QURULUR

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 16.6.08 | | 0 şərh »

On dörd illik fasilədən sonra Tehranın hakimiyyət orqanları, nəhayət, böyük Səlcuq sultanı Toğrul bəyin (990-1063) şəhərin cənubunda yerləşən və "Toğrul bürcü" adı ilə məşhur olan məqbərəsi ətrafında yenidənqurma və abadlıq işlərinə başlamağa qərar vermişdir. Yayılan məlumatlara görə, təqribən iki hektar ərazini əhatə edəcək abadlıq işləri abidənin tarixi simasını saxlamaq şərtilə məqbərə ətrafında mədəniyyət evi, kitabxana, muzey, restoran və s. obyektlərin inşasını nəzərdə tutur. Bununla da "Toğrul bürcü"nə turistlərin cəlb edilməsi planlaşdırılır.
Toğrul bəyin məqbərəsi Reydəki İbn Babuyə qəbristanlığının şərq hissəsində, hələ Səlcuqlar dönəmindən "Toğrul bağı" adlanan bir bağın ortasında yerləşir. Məqbərənin hündürlüyü təqribən 20 metrdir.

Bəzi mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, bu tikilinin "dişləri" (çıxıntıları) saat əqrəblərinə bənzəyir və onların üzərində Günəş şüalarının əksi əsasında vaxtı müəyyənləşdirmək mümkündür.
Məqbərənin kimə mənsubluğu ətrafında müəyyən mübahisələr olsa da, əksəriyyət onun məhz Səlcuq imperiyasının qurucusu Toğrul bəyin türbəsi olduğunu qəbul edir. Belə ki, mötəbər orta əsr qaynağı "Mücməl ət-təvarix" əsərində də yazılır: "Sultan Toğrul bəy Reydə vəfat etdi və türbəsi indi də orada durur".
Toğrul bəyin məqbərəsi ilk dəfə XIX yüzillikdə Qacar hökmdarı Nasirəddin şahın göstərişi ilə bərpa olunmuşdur. Bu zaman məqbərənin qapısı üstünə mərmər lövhə qoyulmuş, əslində abidə məhv olmaq təhlukəsindən xilas edilmişdir. Bununla belə həmin bərpa işləri zamanı məqbərə üzərindəki qədim naxışlar və kufi yazılar sıradan çıxmışdır.


Davamı

MƏŞHUR QƏZƏLXAN VƏFAT EDİB

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 16.6.08 | | 0 şərh »

Güney Azərbaycanda xalq arasında tanınan və sevilən qəzəl şairi Vəcihulla Ramazani 76 yaşında Ənzəli şəhərində dünyasını dəyişib. Bu barədə xəbər verən informasiya agentlikləri onun türkcə şeirləri sayəsində Türkiyədə və Azərbaycan Respublikasında da şöhrət qazandığını vurğulayırlar. Zəngin ədəbi irsi olsa da, şairin indiyədək "Vəcihin qəzəlləri" və "Sahil görsənir" adlı cəmi iki kitabı nəşr edilib.

Vəcihulla Ramazani 1932-ci ildə Xalxalda anadan olmuş, lakin uşaq yaşlarından Ənzəliyə köçərək bütün ömrünü əsasən bu şəhərdə keçirmişdir. Güclü poetik ilhama malik olan şair öz əsərlərini türkcə (Azərbaycanca) və farsca yazmışdır. O, bir çox böyük şairlərlə, o cümlədən, Məhəmmədhüseyn Şəhriyarla yaxın münasibətlərdə olmuşdur. Akademik təhsili olmasa da, V.Ramazani sosiologiya, psixologiya və tarix sahəsində geniş biliklərə malik idi.
Şairin cənazəsi yaşadığı Ənzəli şəhərində torpağa tapşırılıb.


Davamı

OVUCDA DƏYİRMAN DAŞI

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 10.6.08 | | 0 şərh »

yaxud

"KULTAZ"IN "TƏNQİD HƏFTƏSİ"NƏ SÖZARDI

İşim elədir ki, vaxtaşırı cürbəcür elmi konfransların, şuraların, seminarların, dissertasiya müdafiələrinin iştirakçısına çevrilirəm. Bu yığıncaqlarda istər-istəməz məruzəçi, ekspert, opponent, iddiaçı qismində çıxış edən müxtəlif rütbəli (akademikdən tutmuş elmlər namizədinədək) alimlərin fikirlərini, təhlil və qiymətləndirmələrini dinləməli oluram. Həmin nitqlərdə, bir qayda olaraq, əsas mətləbdən qaçılması, ucundan tutulub ucuzluğa gedilməsi sayəsində məsələnin məğzinin, klassiklər demiş, "pərdə arxasında qalması", nə qədər paradoksal görünsə də, çox vaxt düzgün aparılan təhlildən adekvat olmayan nəticə çıxarlması… doğrusu, adamı yorur və bıkdırır. Üstəlik, bu tipli çıxışlara yalançı pafos və saxta bəlağət qarışanda, təmiz dilxor olursan və barmağının işarəsi ilə sədrdən icazə alıb siqaret çəkmək üçün bayıra çıxmaqdan özgə yolun qalmır.

Amma iş bununla bitmir. Az qala elə gün olmur ki, mətbəə qoxusu üstündən çəkilməmiş bərli-bəzəkli monoqrafiyaları, nəzm və nəsr kitablarını, çox vaxt müəlliflərin hesabına buraxılan "pullu" elmi məcmuələri, konfrans materialları və tezislərdən ibarət qalın-nazik topluları sənə təqdim etməsinlər. Onları vərəqləyib məzmununa varınca, yenə ovqatın təlx olur, bezirsən. Bu hələ harasıdır? Evə gəlirsən. Televiziya kanallarında az-çox ciddi bir veriliş tapıb yerini rahatlayırsan. Dəxli yoxdur, mövzu siyasətdir, yoxsa iqtisadiyat, yainki mədəniyyət. Fərqi yoxdur, çıxışçı partiya sədridir, deputatdır, politoloqdur, iqtisadçıdır, yaxud ədib. Ümumi mənzərə eynidir. Qəzetlərə, saytlara üz tumalı olursan. "Yenə həmin dalğa, həmin koordinat".
Bütün bu acı təəssüratın sonucunda vaxtaşırı dahi Mövlananın "Fihi ma-fih" əsərindən hardasa iyirmi il əvvəl oxuduğum və yaddaşıma həmişəlik həkk olunmuş bir hekayəti xatırlamalı oluram: "Padşahın bir oğlu varmış. Ondan dövlət başçısı çıxmayacağını anlayıb onu münəccimlərə və rəmmallara verir ki, barı bu sahələrdə bir şey öyrənib uğur qazansın. Bir müddət keçəndən sonra ustadlar padşaha məlumat verirlər ki, bildiklərinin hamısını oğluna öyrədiblər, indi o kamil bir rəmmaldır. Padşah bu məlumatın düzgünlüyünə əmin olmaq üçün oğlunu imtahan etmək qərarına gəlir. Barmağındakı üzüyü çıxarıb ovcunda gizlədir və müəllimlərinin yanında oğlunu çağıraraq soruşur: "Oğlum, de görüm, ovcumdakı nədir?" Oğlan bütün biliklərini işə salıb beyninə güc verir və deyir: "Sənin ovcundakı yumru bir şeydir". Padşah sevincək: "Düzdür, sonra?" – söyləyir. Oğlan bir qədər duruxub: "Rəngi də sarıdır, ortası deşikdir, özü də mədəndən çıxarılır" – deyir. Padşah dözməyib qışqırır: "Bütün əlamətləri düz dedin, tez ol, söylə, ovcumdakı nədir?" Oğlan qayıdır ki: "Dəyirman daşı!" Padşah heyrət qarışıq təəssüflə əlini dizinə çırpır: "Sən ağlı heyran qoyan bu qədər dəqiq əlamətlər dedin, bəs necə bilmədin ki, dəyirman daşı ovuca sığmaz?!"
Sonuncu dəfə mən bu hekayəti dəyərli tənqidçi və tərcüməçi Cavanşir Yusiflinin "Ədəbi prosesin dolanbacları və ya heç nədən hay-küy" və "Azərbaycan ədəbiyyatında nə baş verir?" başlıqlı məqalələrinə reaksiyaları görəndə, eləcə də hörmətli kultaz.com saytının "Tənqid həftəsi" çərçivəsində verilən yazılar və şərhlərlə tanış olanda xatırladım. Və bu dəfə sizlərə də danışmaq istədim…



Davamı

"BOYKOT" SÖZÜ VƏ BOYKOT ÖZÜ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 9.6.08 | | 0 şərh »

Hər seçki öncəsi siyasətçilərin çıxış və bəyanatlarında, kütləvi informasiya vasitələrində işlənmə tezliyi artan sözlərdən biri də "boykot" kəlməsi olur. Amma çoxları yəqin ki, bu sözün mənşəyini, daha dəqiq desək, bir ingilis zabitinin familiyasından götürüldüyünü və beynəlxalq terminə çevrilməsinin tarixçəsini bilmirlər.
1832-ci ildə anadan olmuş Çarlz Boykot ingilis ordusunda xidmətə girmiş və mayor rütbəsinə qədər yüksəlmişdi. Hələ kapitan olarkən ona tapşırıq verilir ki, İrlandiyadakı bir ərazidən yığılan kənd təsərrüfatı məhsullarından dövlətə çatacaq payın alınmasını təmin etsin. Həmin ərazi ingilis ordusunun köməyilə ələ keçirilmişdi və ordunun mülkiyyəti sayılırdı.

İrland kəndliləri isə ingilis hökumətinə pay verməyi qeyri-qanuni bir iş hesab edirdilər, ona görə qərara aldılar ki, heç bir zorakılığa əl atmadan kapitan Boykota tam etinasızlıq göstərsinlər, onu saya salmasınlar və hətta onunla bir kəlmə belə danışmasınlar.
Kəndlilərin bu təşəbbüsü səmərəli oldu, yəni Boykot ona verilmiş tapşırığı yerinə yetirə bilmədi. O vaxtdan Boykotun familiyası ümumi ismə çevrildi və "boykot" sözü beynəlxalq istilah kimi "zorakılığa əl atmadan təzyiq, sıxışdırma, saymazlıq" anlamında dünya xalqlarının dillərinə daxil oldu.


Davamı

BƏŞƏRİYYƏT BİR DİLDƏ DANIŞACAQ?

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 4.6.08 | | 0 şərh »

Bir çox dilçilərin dediyinə görə, dünyada baş verən proseslər nəticəsində elə bir gün gəlib çatacaq ki, bütün bəşəriyyət vahid dildə danışacaq. Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, ötən bir neçə min il ərzində dünyadakı dil və ləhcələrin sayı kəskin surətdə azalıb və cari yüzillikdə biz xeyli dilin sıradan çıxmasının şahidi olacağıq. Dilçi alimlərin hesablamalarına əsasən, on min il əvvəl Yer kürəsində təqribən 1 milyon nəfər yaşayırdı və onlar 10-15 min dildə danışırdı. Hazırda bu dillərdən yalnız 6-7 mini qalmışdır. Dilçilərin ən nikbin proqnozlarına görə, yaxın bir əsr ərzində mövcud dillərin ən azı dörddə üçü sıradan çıxacaqdır. Bəziləri isə həmin dövrdə dünya dillərinin 90%-nin yox olacağını söyləyirlər. Sıradan çıxmaq təhlükəsi real olan dillər ilk növbədə Afrika, Asiya və Avstraliyadakı milli azlıqların və tayfaların dilləridir.

Dilçilərin fikrincə, müstəmləkəçilik də dillərin məhv olmasına ciddi təsir göstərmişdir. Məsələn, 500 il əvvəl ispaniyalılar Amerika qitəsinə daxil olanda bu qitədə təqribən 2200 dil vardı. Halbuki indi bu dillərin sayı 600-dən azdır və dilçilərin rəyinə görə, bir neçə nəsildən sonra onların 250-si də sıradan çıxacaq. Eləcə də Avstraliyada mövcud olan 200 müxtəlif dildən 135-i məhv olmaq təhlükəsi qarşısındadır.
Alyaska Universitetinin professoru Maykl Kraus apardığı araşdırmalardan sonra bu nəticəyə gəlmişdir ki, dünya dilləri atlasında qeyd olunan dillərdən 300-dən 600-ə qədəri öz varlığını qoruya bilər, qalanları isə məhvə məhkumdur.


Davamı

"ÖLÜM ƏDƏBİYYATI"

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 4.6.08 | | 0 şərh »

"Sən dodaqlarını tərpədərək bu sözləri deyirsən, ancaq mən onları beynimdən keçirirəm və bu dəm sənin səsin bir az mənim səsimə oxşayır"

Keçmiş zamanlarda, necə deyərlər, "ölüm ədəbiyyatı" da mövcud olmuşdur. Bu ədəbiyyat ölmək "sənətini" öyrədən dərslikləri ehtiva edirdi. Belə ki, o vaxtlar ciddi tərzdə o biri dünyada lazım olacaq davranış formalarını öyrədən müxtəlif kitablar yaranırdı. Qəbir daşlarında azacıq da olsun boş yer qalmazdı: bu daşların üstündəki yazılar bir növ keçmişdə ölənin gələcəkdə ölənə yetirdiyi salam idi…

Bir neçə il öncə Daniel Port adlı bir şəxs epitafiyalardan (qəbirüstü yazılardan) ibarət antologiya çap etdirib. Həmin kitabda epitafiyalar latın dilində və fransızcaya ritmik tərcümədə verilib. Bu mətnlərdən belə bir qənaət hasil olur ki, qəbirüstü yazılar əslində insanın özünü unudulmaqdan sığortalamaq cəhdi idi: "Sən dodaqlarını tərpədərək bu sözləri deyirsən, ancaq mən onları beynimdən keçirirəm və bu dəm sənin səsin bir az mənim səsimə oxşayır". Bu sözlər Müqəddəs Avqustinin qəbri üstündə yazılmışdı.
Epitafiyalar daha çox yoldan ötüb keçənlər üçün yazılırdı, onlar həm də bir tarix, ənənə və fəlsəfə dərsliyi rolunu oynayırdı. Onlardan birində deyildiyi kimi: "Ey xoşbəxtlər, kefiniz istəyən qədər yaşayın! Amma yadınızda saxlayın ki, gec-tez bizimlə görüşəcəksiniz…"


Davamı