DAHA BİR DAHİ ANILACAQ

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 16.1.09 | | 0 şərh »

2007 – MÖVLANA, 2008 – KAŞĞARLI, 2009 – KATİB ÇƏLƏBİ...

YUNESKO yenicə qədəm qoyduğumuz 2009-cu ili Katib Çələbi ili elan edib. Bu qərar dahi alimin anadan olmasının 400 illiyi ilə əlaqədardır. Yubileylə bağlı bütün dünyada, özəlliklə Türkiyədə bir çox tədirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur, hətta bu işə artıq başlanılıb.
Katib Çələbi dünya elmi tarixində özünəməxsus yer tutan ensiklopedik zəka sahiblərindən biridir. Çox da uzun olmayan həyatı boyunca müxtəlif elm sahələri üzrə onun gördyü işlər bu günün özündə də heyrət doğurmaya bilməz. Üstəlik o, elmi fəaliyyəti dövlət işi və müəllimliklə uğurla birləşdirmiş nadir şəxsiyyətlərdəndir. Ərəb və fars dilləri ilə yanaşı, latın dilini də bilən Katib Çələbi hələ XVII əsrdə Şərq ilə Qərbin elmi nailiyyətlərini sintezləşdirən bir alim olmuşdur.
Hacı Xəlifə (Qərbdə “Haci Kalfa”) adı ilə də məşhur olan Katib Çələbi (Mustafa ibn Abdullah) 1609-cu ildə İstanbulda hərbçi ailəsində doğulub. Gənc yaşlarından Osmanlı ordusunun mühasibatında xidmətə başlayaraq, çoxsaylı səfərlərə çıxıb, o cümlədən, Bağdada, Həmədana, İrəvana hərbi yürüşlərin iştirakçısı olub. On ildən artıq davam edən bu səfərlərdən sonra özünü bütünlüklə elmi araşdırmalara və tədrisə sərf edib. 1657-ci ildə dünyasını dəyişib.

Katib Çələbi tarix, coğrafiya, biblioqrafiya, ilahiyyat və s. sahələrdə onlarla əsərin müəllifidir. Bunlardan ona ən çox şöhrət gətirəni, şübhəsiz, “Kəşfüz-zünun” adlı bio-biblioqrafik əsəridir. Ərəbcə yazılmış bu əsərdə 14.500 kitab və 10.000-ə yaxın müəllif barəsində məlumatlar verilir. Haqqında danışdığı kitabları elmlərin Aristotel təsnifatına söykənərək, əlifba sırası ilə verən Katib Çələbi bu əsər üzərində iyirmi il çalışmışdır.
Katib Çələbinin coğrafiyaya dair “Cahannüma” əsəri də məşhurdur və bir çox dillərə tərcümə olunmuşdur. Yerin kürəşəkilli olmasını isbatlayan dəlilləri ehtiva edən bu kitabda Katib Çələbi Yaponiyadan tutmuş Anadoluyadək böyük bir ərazinin bitki və heyvanat aləmi barədə qiymətli məlumatları toplamışdır.
Alimin tarixi mövzuda yaxdığı “Fəzləkə” əsəri iki hissədən ibarətdir: ərəb dilində olan birinci hissədə dünyanın yaranışından 1639-cu ilə qədərki önəmli hadisələr və dövlətlər haqqında məlumat verilir; türkcə yazılmış ikinci hissə isə 1591-1654-cü illəri əhatə edən Osmanlı tarixidir.
Katib Çələbinin ən qiymətli əsərlərindən biri də dənizçilikdən bəhs edən “Töfhətül-kibar” kitabıdır. Burada yaranışından 1656-cı ilə qədər Osmanlı donanmasının tarixi, onun apardığı döyüşlər öz əksini tapmışdır...
Azərbaycan alimləri öz tədqiqatlarında Katib Çələbinin əsərlərindən (xüsusilə “Kəşfüz-zünun”dan) bol-bol istifadə etmişlər. Ümid edək ki, bu dahi insanın yubileyi ölkəmizdə də qeyd olunacaq.


Davamı

BU, ODUR: ÇİNGİZ XAN

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 7.1.09 | | 0 şərh »


Bəli, şəkildə gördüyünüz 2000-ci ildə YUNESKO tərəfindən bütün dövrlərin ən böyük sərkərdəsi elan olunmuş Çingiz xanın Monqolustandakı heykəlidir. Abidənin açılışı ötən ilin yayında olub, amma hələ tikilib qurtarmamışdan təkcə yerli əhalinin deyil, xarici turistlərin də diqqətini çəkib, onların ziyarətgahına çevrilib.
Dünyanın ən nəhəng abidələrindən biri olan bu heykəlin qoyulması barədə qərar Monqolustan hökuməti tərəfindən 2006-cı ildə – Böyük Monqol dövlətinin yaranmasının 800 illiyi münasibətilə qəbul edilib və onun inşasına 10 milyon dollar vəsait ayrılıb. Həmin ərəfədə bir vaxtlar SSRİ-nin yardımı ilə tikilmiş Ulan-Bator beynəlxalq aeroportuna Çingiz xanın adı verilib. Abidənin qoyulduğu yer də aeroportun yaxınlığında, avtomobil yollarının kəsişməsində – Ulan-Bator şəhərinin 53 kilometrliyindədir.

Hündürlüyü 40 metr olan Çingiz xan abidəsinin qurulmasına iki ildən də artıq vaxt sərf olunub. Heykəlin 10 metr hündürlüklü postamentində restoranlar, kino-teatr və muzey yerləşir. Muzeyin ekspozisiyası 37 monqol xanının həyat və fəaliyyətini əks etdirir…

Davamı

MOLLA PƏNAH VƏ DƏDƏ KATİB

Yazar: Məsiağa Məhəmmədi | 5.1.09 | | 0 şərh »


Güney Azərbaycanın qərb bölgəsində – Urmiyada milli ədəbiyyatın nəşri və təbliği sahəsində dəyərli işlər görən «Yaz» nəşriyyatı oxuculara iki yeni kitab ərməğan edib.
Bunlardan birincisi, yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatı və dilinin inkişafında bütöv mərhələ təşkil edən böyük şairimiz Molla Pənah Vaqifin (1717-1797) divanıdır. Deyilməlidir ki, kitabın nəşrinə İran İslam Respublikasının hakimiyyət orqanlarından icazə almağa nə az, nə çox – düz il yarım vaxt gedib və dəfələrlə bununla bağlı edilən müraciətlərə rədd cavabı verilib. Yalnız nəşriyyatın rəhbəri Bəhram Əsədinin təkidli səyləri nəticəsində divanın nəşrini həyata keçirmək mümkün olub.
Kitaba Molla Pənah Vaqifin həm klassik janrlarda, həm də xalq şeiri formalarında yazdığı əsərləri (qəzəl, qoşma, müxəmməs, təcnis və s.) daxil edilib. Onu da deyək ki, bu, Vaqif divanının İranda və ərəb əlifbası ilə ilk nəşridir.

İkinci kitab isə «Dədə Katib» təxəllüsü ilə tanınan məşhur urmiyalı şair Əbdürrəhman Təyyar Quluncunun «Günümüz aydın» adlı şeirlər toplusudur. 335 səhifəlik kitabda şairin heca vəznində yazılmış ictimai, irfani və əxlaqi məzmunlu şeirləri yer almışdır.
Qeyd edək ki, Dədə Katib həm də Güney Azərbaycanın qərb bölgəsində yaşayan hənəfi məzhəbli sünnilərin din alimi kimi tanınır. O, türk və fars dilləri ilə yanaşı, ərəb və kürd dillərini də bilir. Əsərlərinin əksəriyyəti Azərbaycan türkcəsində olsa da, Türkiyə türkcəsində yazılmış şeirləri də az deyil. Güney Azərbaycanın qərb və Türkiyənin şərq bölgəsindəki aşıqlar və ozanlar arasında (xüsusən, İran-Türkiyə sərhədinin hər iki tayında yaşayan kürəsünni türkləri içərisində) çox məşhurdur. Gəncliyində «Katib» təxəllüsü ilə yazan şairə «Dədə» adı Türkiyədə – Konya şəhərində verilmişdir. Hazırda 84 yaşı olan Dədə Katib Urmiya ilə Salmas arasındakı Quluncu qəsəbəsində yaşayır.
Onu da əlavə edək ki, «Günümüz aydın» toplusu Dədə Katibin sayca üçüncü kitabıdır. Bundan əvvəl onun «İncili sədəf» və «Urmu gölü» adlı iki kitabı nəşr olunmuşdur.

P.S. Dədə Katib 21 fevral 2009-cu ildə dünyasını dəyişdi. Allah rəhmət eləsin.


Davamı